Kweekvijver van talent helpt de bouwwereld circulair bouwen versnellen

Tanja Nolten is oprichter van Stichting SMART Circulair. Haar doel: MBO-studenten laten werken aan circulaire projecten voor bedrijven. Goed voor de ontwikkeling van studenten, bedrijven én de duurzame toekomst. ‘Door de ‘kweekvijver van talent’ aan zich te binden, kunnen bedrijven in de bouwwereld – en de bouw- en infrasector als geheel – de circulaire ambitie versnellen.’

Door: REDACTIE RVO Transitieagenda Circulaire Bouweconomie, 15 MAART 2023

Waar ligt de kiem voor SMARTCirculair?

‘Ik ben van huis uit marketeer op het gebied van innovatie in techniek en de gebouwde omgeving. Van bedrijven hoorde ik altijd maar weer: we komen talent tekort. Tegelijk stond het als een paal boven water dat deze bedrijven de transitie naar duurzaamheid moeten maken, waarvoor je nog eens extra mensen nodig hebt. Toen heb ik in 2018 de SMARTCirculair Bouw OntwerpChallenge bedacht.’

Wat is dat precies?

‘Een ontwerpwedstrijd voor studenten. Specifiek MBO-studenten, omdat ik vind dat het bedrijfsleven die groep – nog altijd – te vaak over het hoofd ziet. Terwijl daar een wereld van talent zit. Alles waar we trots op zijn, begint bij de innovatiekracht van de jeugd. Studententeams krijgen bij SMARTCirculair van een bedrijf een ontwerpopdracht voor een gebouw of een gebied. Niet een tiny house, het zijn meestal miljoenenprojecten, want daar heeft de bouwwereld behoefte aan.’

Wat zijn de randvoorwaarden voor zulke opdrachten?

‘Ten eerste: het moet circulair zijn, dus flexibel, modulair opgezet, met hergebruikte en biobased materialen. Ten tweede: het moet energieneutraal of -leverend zijn. Ten derde: natuurinclusief en klimaatpositief. Denk aan groene gevels en daken, het opvangen en hergebruiken van regenwater, en aandacht voor biodiversiteit. Ten vierde: het moet constructief en financieel doorgerekend en haalbaar zijn. En als het even kan nog een vijfde: het zou helemaal mooi zijn als het schaalbaar is.’

Waarbij is de Challenge behulpzaam? Welk probleem los je op?

‘Het doel is om jongeren versneld te professionaliseren in de circulaire bouw. Een opdracht ‘voor het echie’ is toch totaal iets anders dan een schoolopdracht. Je ziet: ze bijten zich erin vast, zijn er dag en nacht mee bezig, doen een schat aan kennis en ervaring op. Maar het mes snijdt aan twee kanten: de bedrijven binden jongeren aan zich die in razend tempo specialisten worden op het gebied van circulair bouwen. Vorige week nog belde een oud-student me op. Hij kreeg na een project een baan aangeboden en is nu binnen dat bedrijf een belangrijke expert op circulair gebied. Dat is precies hoe we het graag zien. Door de kweekvijver van talent aan zich te binden, kunnen bedrijven in de bouwwereld – en de bouwwereld als geheel – de circulaire ambitie versnellen.’

Hoe maak je die connectie tussen school, student en bouwwereld?

‘Gewoon door met allemaal het gesprek aan te gaan. Ik begon in 2018 met een startsubsidie van de provincie Noord-Brabant. Het Koning Willem I College in Den Bosch was de eerste school die toezegde mee te doen. Dat was de start van de landelijke challenge waaraan nu heel veel MBO-scholen meedoen.’

Neem ons eens mee in een praktijkvoorbeeld.

‘Het sloopbedrijf Lagemaat uit Heerde schreef een ontwerpopdracht uit voor studenten van het Deltion College uit Zwolle. Zestig studenten werden opgedeeld in teams van zo’n acht studenten. De opdracht was: ontwerp met de geoogste materialen uit een voormalig provinciekantoor in Arnhem een nieuw kenniscentrum voor circulaire economie. De studenten bezochten het gebouw voordat het oogsten begon. Ze kregen een programma met eisen mee, waarin onder andere de eisen voor modulair bouwen staan, maar ook een energieplan. Op hun eerste ontwerp kregen ze feedback. Lagemaat koos er twee plannen uit, die verder uitgewerkt werden. In die plannen wordt trouwens 95 tot 98 procent van de materialen hergebruikt. Er zitten veel vernieuwende, creatieve elementen in, bijvoorbeeld op het gebied van warmte en isolatie. Uiteindelijk bleek dat Lagemaat in de overdracht naar de architect een aantal van hun ideeën heeft overgenomen. Dat motiveert enorm. Het is voor studenten een belangrijke drijfveer om te excelleren.’

Nog maar een voorbeeld dan…

‘Studenten van Noorderpoort in Stadskanaal kregen van broedplaats Makeport Mercurius de opdracht om een techniekhub te ontwerpen, waar jongeren uit de omgeving kunnen komen om meer over techniek te leren en daarmee te experimenteren. Zowel het gebouw als de buitenomgeving zijn volledig volgens BREEAM ontworpen, en totaal biobased en natuurinclusief. En nog een: het Techniek College Rotterdam kreeg een opdracht van Boei Architecten om het oude quarantainecentrum in de Rotterdamse Haven een nieuwe bestemming te geven.’

Je ziet pas waar ze toe in staat zijn als je met ze werkt”

Blijft er na de opdracht contact?

‘Studenten houden zeker in de gaten hoe het project verloopt, ja. Al gaat daar soms een paar jaar overheen natuurlijk. We zien gelukkig vaak dat studenten een stageplaats of zelfs een baan aangeboden krijgen. Zulke bedrijven herkennen het talent.’

Melden bedrijven zich al bij jou inmiddels met ontwerpopdrachten?

‘Nog veel te weinig. Dat blijft het lastigste punt, en we hopen vurig dat meer bedrijven ons weten te vinden. Vaak is er koude acquisitie nodig. Een hele klus.’

Hoe staat het met de aandacht voor circulaire bouw op MBO-scholen, naar jouw idee?

‘Te weinig. Veel te weinig. Maar dat is docenten niet aan te rekenen. Ze zijn erg druk en hebben niet de tijd en de middelen om de ontwikkelingen op circulair gebied bij te houden. Daarom zijn deze projecten zo belangrijk: het zijn de studenten die de kennis laten stromen – onder zichzelf maar ook naar de docenten. Én naar de bedrijven. Kennis moet stromen. Dat is voor alle partijen leerzaam. We hebben trouwens ook ‘learning communities’ opgezet om de kennis bij docenten te vergroten. Daarnaast willen we voor het onderwijs op alle niveaus een leerlijn biobased bouwen ontwikkelen, juist ook voor docenten.’

Wie betaalt dat allemaal?

‘Enkele provincies steunen SMARTCirculair. En de RVO, via de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie. En bedrijven en organisaties die een project laten uitvoeren door studenten, betalen daarvoor. Verder hopen we op meer structurele samenwerking met partijen als Consortium Beroepsonderwijs, Techniek Nederland en Bouwend Nederland. En MBO-raad en SBB, om circulariteit beter in het MBO onderwijs te verankeren.’

Je zei eerder dat bedrijven te weinig oog hebben voor MBO-studenten. Waarom is dat?

‘Onbekendheid. Onderschatting van de MBO-student. Grappig verhaal: wij organiseren zelf de Ontwerp Challenge, waarvoor een jury de ontwerpen beoordeelt. Bij de prijsuitreiking vroeg iemand me: ik dacht dat je met MBO-studenten werkte, dus waarom staan er nu universitaire studenten op het podium? Maar dat waren dus MBO’ers. Die presteren hoger dan veel mensen denken. Hoger dan ze zelf denken, ook.

Je ziet pas waar ze toe in staat zijn als je met ze werkt, bijvoorbeeld in zo’n project. De eerste weken kunnen ze nog wat schuchter zijn, omdat zo’n professionele omgeving nieuw voor ze is. Maar al snel zie je: ze verzamelen bagage en komen vervolgens met allerlei scherpe ideeën. Ze weten precies welke vragen ze moeten stellen. Ik geloof dat in de bouwwereld het idee leeft dat ze eerst hun bedrijf klaar moeten maken voor de circulaire toekomst, voordat ze deze talenten aan zich binden. Maar je moet het juist omdraaien: je moet deze jongeren aan je binden om de circulariteit in je bedrijf te ontwikkelen en versnellen.’